واژه گوتیک برای توصیف سبک معماری و هنر اروپای باختری در حدود سده های دوازدهم که شانزدهم به کار برده می‌شود. تحول معماری گوتیک در جریان بازسازی کلیسای سن دنی پاریس به اهتمام کشیش سوژر از فرانسه آغاز شد (حدود سال ۱۹۴۰ میلادی).
 

تاریخچه

حدود سال ۱۳۳۰ میلادی لوی ششم پادشاه فرانسه مقر رسمی خود را به پاریس منتقل کرد با فعالیت تجاری بسیار به شکوفایی گسترده ساختمان‌سازی دامن زد شهر اصلی فرانسه به راستی اروپای غربی شد. هرچند مرکز دینی اروپای باختری باقی ماند پاریس به پایتخت فکری آن تبدیل شد. دانشگاه پاریس بهترین مغز های متفکر از سراسر اروپا را به خود جلب کرد. عملاً هم تفکر ارزشمند در جهان گوتیک در مقطعی در دانشگاه پاریس تحصیل یا تدریس می‌کرد. حتی در دوره رمانس نیز پاریس یکی از مراکز دانشجو استادان مدرسه کلیسای جامع پاریس که اهل مدرسه نامیده می شدند فلسفه ای را شکل دادند که اسکولاستیک (مدرسی) نام گرفت. تا سده دوازدهم روحانیان و هم مردم عادی، حقیقت را منحصر به وحی الهی چنان که در کتاب مقدس آمده بود می‌دانستند. نخستین تجلیات روح گوتیک در هنر و معماری همزمان با نخستین مراحل فلسفه اسکولاستیک به ظهور رسید. هر دوی آنها از پاریس و اطراف آن ریشه گرفتند.
 
معماری گوتیک اولین بار در فرانسه در اواسط قرن دوازدهم میلادی ظاهر شد. این سبک پس از سبک رمانسک قرون وسطایی مطرح بود و ویژگی های آن و اجزای عظیم و بلند ساختمان ها، بر مفهوم نزدیکتر شدن به خدا اشاره دارند. فرانسه به عنوان خاستگاه این سبک، تقریباً در هر شهر مهم خود حداقل یک کلیسای جامع به سبک گوتیک دارد.

تغییر سبک از رمانسک به گوتیک، در اواخر دوران فئودالی و شروع نظام بورژواسی اتفاق افتاد. در دوران معماری گوتیک با ویژگی‌های متمایز با معماری کلاسیک، معماری قرون وسطایی به بالاترین نقطه تکامل خود رسید. در این دوران کنترل سیاسی و اجتماعی شهرها به دست کلیساها بود بنابراین دین، موضوع اصلی مورد توجه در هنر و معماری گوتیک بود. 

معماری گوتیک تغییرات زیادی در سیستم سازه ای و طراحی ساختمان به وجود آورد. یکی از این تغییرات تاکید این سبک بر خطوط عمودی در طراحی و ساخت بنا بود که می توان این ویژگی را در ساختمان های مربوط به این دوران، پیدا کرد. در واقع این خطوط عمودی به نوعی بر اوج گرفتن و نزدیک شدن به خدا اشاره میکنند.


 عناصر گوتیک اصیل فرانسوی

طرح بندی کلیساهای جامع گوتیک فرانسه اغلب برگرفته از طرح صلیب می باشد. محور اصلی مهمتر است و در اکثر بناها به خوبی قابل تشخیص است اما محور فرعی ممکن است کوتاه یا بلند باشد.

دیوار های ساخته شده به سبک گوتیک به دلیل ترکیب ستون های سنگی با پنجره های بزرگ شیشه‌ای، به نسبت سبک هستند. شیشه بودن بخش قابل توجهی از دیوار و پنجره های عظیم فضای داخلی ساختمان های ساخته شده به این سبک را روشن تر و دلباز تر میکند.
 
قوس های نوک تیز در اکثر کلیساهای جامع گوتیک فرانسه وجود دارند. این قوس ها هم نقش ساختاری و هم نقش تزیینی دارند و در پنجره ها، در ها و راهرو ها استفاده شده اند. این قوس ها به کمک انحنا و شیبی که در قسمت بالایی خود دارند، در انتقال نیروی وزن بنا به ستون ها موثرند و بنابراین این امکان را فراهم میکنند تا سقف ها وسیع تر و مرتفع تر ساخته شوند. طاق های مورد استفاده، به شکل چهار قسمتی هستند. در این مدل طاق ها دو محور مقاطع، سقف را به چهار بخش تقسیم کرده اند و این مجموعه به کمک پشتبند هایی تقویت میشود.‌ این سیستم باعث میشد فضای داخلی کلیسا بزرگ تر باشد و بنابراین افراد بیشتری را در خود جای دهد. معماری و طراحی قوس ها همزمان با تکامل سبک گوتیک، پیچیده تر میشد.
 
پشت بند های معلق یکی دیگر از عناصر معماری گوتیک اصیل فرانسوی هستند. این پشتبند ها بخشی از نیروی وزن دیوار های بلند بنا را به زمین منتقل می‌کنند و به استقامت و پایداری ساختمان کمک قابل ملاحظه ای میکنند. ابداع و استفاده از آنها در راستای ارتقای سازه بود اما به مرور به یک عنصر مهم تزیینی نما تبدیل شدند. طراحی آنها با جزییات بیشتری همراه شد تا هرچه بیشتر بر عظمت و مفهموم عمودی بنا تاکید کنند.
 
مجسمه های سنگی با پیکر موجودات عجیب،‌ علاوه بر نقش تزیینی و نمادین، به صورت یک ناودان، آب باران روی سقف ها را تخلیه میکنند. این مجسمه ها که ظاهری ترسناک دارند، به هدف ایجاد ترس از شیطان و موجودات اهریمنی و تشویق مردم به جستجوی خدا و و طلب یاری و محافظت از او، ساخته می‌شدند.


کلیساهای مشهور  به سبک گوتیک در فرانسه

نوتردام پاریس


گسترش سریع پاریس در زمان لویی ششم و جانشینانش و افزایش همزمان جمعیت، وجود یک کلیسای جامع را ضرورت بخشید. نوتردام در جایی خوش‌منظره، در جزیره سیته در دل رود سن واقع شده است. این کلیسای گوتیک، جانشین بازیلیکای قبلی شد و تاریخچه ساختمانش پیچیده است. محراب و بازوی عرضی در سال ۱۹۸۲ میلادی، ساختمان شبستان در حدود ۱۲۲۵ میلادی نمای آن در حدود ۱۲۵۰ میلادی تکمیل شد. اما ساخت سازه اصلی کلیسا فقط ۲۶ سال طول کشید. نقشه نمای اصلی چهار اشکوبی بود و شامل روزنه های کوچک دارای شیشه بند منقوش می‌شد که بین ایوان بالاخانه طاق بندی شده و ردیف پنجره های زیر طاقی جای می‌گرفتند. پنجره ها از چهار طبقه دو تا را پر می‌کردند که حاصل آن کاهش چشمگیر مساحت بخش های سنگی بود. برای سر جای خود نگه داشتن دیوار ها نازک و بلند نوتردام، معمار گمنام آن به استفاده از پشت بند های معلق روی آورد.
 
سنت شاپل پاریس



لویی نهم سنت شاپل را چسبیده به کاخ پادشاهی ساخت تا مخزن یادگار های باقی مانده از مصائب مسیح باشد که خود در ۱۲۳۹ میلادی خریداری کرده بود. این کلیسا شاهکاری از سبک به اصطلاح مشعشع دوران اوج گوتیک است که سبک محبوب در دربار سلطنتی بود. معمار سن شاپل دیوارها و حجم تکیه‌گاه را تا آنجا کاهش داد که ۶۰۰ متر مربع شیشه بند رنگی بیش از سه چهارم ساختمان را شکل می‌دهد. عناصر نگهدارنده چیزی جز میله های سنگین نگهدارنده پنجره ها نیست.



شیشه رنگی پنجره های عظیم سن شاپل نور را تصفیه و محوطه داخل را تبدیل به یک فضای اثیری صورتی بنفش میکند. این پنجره‌ها ارتفاع حدود ۱۵ متر و ارزش آن ۵ الی ۴ متر است. تاریخ ساخت این کلیسا این پنجره ها بزرگترین پنجره های ساخته شده بودند.

از آنجایی که سبک گوتیک از فرانسه آغاز شد بناها و کلیسا های ساخته شده گوتیک در این کشور، اصیل ترین نمونه سبک گوتیک می باشند. عناصر اصلی به خالص ترین نوع معماری گوتیک بزرگ این کشور به خوبی قابل مشاهده است.
 

 منابع

French Gothic Architecture: Features & Characteristics, study.com
هنر در گذر زمان هلن گاردنر، فرس، کلاینر